انسان شناسی مسکن (آموس راپوپورت)

توضیحات

«انسان‌شناسی مسکن» عنوان کتابی از آموس راپاپورت است که به همت دکتر خسرو افضلیان از فرانسه به فارسی ترجمه شده و در سال گذشته توسط انتشارات حرفه هنرمند در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. این کتاب در قالب شش فصل با عناوین زیر تالیف شده است:

• طبیعت و تعریف موضوع
• نظریه‌های مختلف درباره شکل مسکن
• عوامل اجتماعی – فرهنگی و شکل خانه
• اقلیم؛ عامل تغییردهنده
• کنستروکسیون، مصالح و تکنیک؛ عوامل تغییردهنده
• نگاهی به امروز

راپاپورت، کتابش را با ذکر این نکته آغاز می‌کند که مدت‌ زمانی است باستان‌شناسی، مطالعه خود را از معابد و قصرها و مقابر به سمت شهر در کلیت خود معطوف کرده با این‌حال خانه که بارزترین و اصلی‌ترین بنای مردمی است هنوز هم غالبا فراموش می‌شود. او سنت مردمی خانه‌سازی را که پیش از ظهور معماران، سنت غالب بوده، ترجمه ناخودآگاه نیازها، ارزش‌ها، تمایلات و غرایز یک قوم دانسته و تا بدانجا پیش می‌رود که می‌گوید: “معماری مردمی، جهان‌بینی‌ایست که به صورت دیگری بیان شده است.”
سایت و موقعیت ساخت مسکن نیز در نظریه راپاپورت، نقش تعیین‌کننده را در رابطه با شکل مسکن ندارد چرا که او موارد بسیاری را مطالعه کرده که در زمینی با ویژگی‌های واحد، اشکال متنوعی از خانه ظاهر شده‌اند و یا اشکال یکسانی را می‌توان در سایت‌های مختلفی مشاهده نمود. راپاپورت می‌گوید: “در ژاپن، سیستم جهت‌یابی که به نام هوگاکو نامیده می‌شود محل قرارگیری خانه ژاپنی را بدون توجه به نقش و تاثیر توپوگرافی تعیین می‌کند درصورتی که در هند، خانه‌هایی که بر روی شیب‌هایی تند ساخته می‌شوند با چنان دقتی به شرق متمایل گشته‌اند که ورودی خانه‌ها در جهت شیب باز می‌شود.”
او مباحث خود را چنین نتیجه‌گیری می‌کند که هرچند امروز فاکتورهای اجتماعی موثر در سنت‌های مردمی خانه‌سازی رفته رفته دارند اهمیت خود را از دست می‌دهند ولی همچنان نمی‌توان گفت که عوامل فیزیکی، شکل خانه را تعیین می‌کنند چرا که فاکتورهای اجتماعی- فرهنگی جدیدی جایگزین فاکتورهای قبلی شده‌اند. او به تاکید آگهی‌های تجارتی آمریکا در مورد تعداد بالای حمام‌ها در این خانه‌ها اشاره کرده و می‌گوید: “در ایالت متحده، آرمان بهداشت می‌رود تا جای مذهب جدیدی را بگیرد.” راپاپورت همچنین وارد شدن خانه به فرآیند مد را مطرح می‌کند که خود موجب شکل‌گیری آرمان جدیدی تحت عنوان “آرمان حیثیت” در زمینه شکل خانه شده است. شیک بودن خانه، استفاده از مصالح جدید و متنوع در آن، باز نشدن آن به سمت بد کوچه و… مثال‌هایی از این فاکتورهای جدید هستند. درنهایت، او خانه را وسیله یا ابزاری برای شکل دادن به شخصیت می‌داند و از همین‌رو، بر مطالعه و شناخت اولویت‌ها و عوامل اجتماعی- فرهنگی دخیل در شکل مطلوب خانه‌های امروزی برای ساکنان آنها تاکید می‌ورزد.